НҮБ-аас жил бүр тэмдэглэн өнгөрүүлдэг Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хамгаалах олон улсын өдөр өнөө жил “Цар тахлын дараах дэлхий ертөнцөд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн саадгүй, хүртээмжтэй, тогтвортой оролцоо ба манлайлал” уриан дор болж өнгөрлөө.
Манай улсын тухайд нийт хүн амын 3.3 хувь буюу 108 мянган хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн байна.
Бид хууль, тогтоол, дүрэм журам бүхэндээ хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс эрүүл мэндийн үйлчилгээ авах, боловсрол эзэмших, хөдөлмөр эрхлэх, нийгэм соёлын арга хэмжээнд оролцох ёстой хэмээн тунхагласан.
Харин энэ тунхагийг бодит ажил хэрэг болгох нь багагүй бэрхшээл дагуулж байгаа ч төр, иргэний нийгэм, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хамтын санаачилга, хамтын оролцоо нэгэн чигт хандах нь үр дүнтэй байдгийг саяхан Хөдөлмөр Нийгмийн Хамгааллын Яам, Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөгжлийн ерөнхий газраас зарласан БЭРХ БИШ ЭЭЛТЭЙаян бэлээхэн нотлон харуулсан билээ.
Гэхдээ энэ бодлогыг хэрэгжүүлэхэд юун түрүүнд шинжлэх ухаанд суурилах, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг хүүхэд байхаас нь сургууль боловсролын байгууллагаас өгсүүлээд хөдөлмөр эрхлэх чадавхт сургах, тусгай хэрэгцээт боловсролын багшлах боловсон хүчин, сургалтын чанарт онцгой анхаарах цаг болсныг энэ аянаас олж харсан.
Басхүү хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг тэдэнд зориулсан ажлын байрны тохируулга бүхий ажилд зуучлах, ажил олгогчтой холбоход ЭЭЛТЭЙ ЭКСПО, мөн тэд бусдаас дутахгүй юуг ч хийж чадна гэдгийг БИ ЧАДНА үзэсгэлэн нийгэмд харуулсаныг дудах нь зөв биз ээ.
Тэгвэл хөгжлийн бэрхшээл ба хөдөлмөр эрхлэлт олон улсын түвшинд өнөөдөр чухам ямар байна вэ ?
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн хөдөлмөр эрхлэлт, тэдний ажил эрхлэлтийн байдлын талаарх тодорхой тоо баримтыг олоход амаргүй. Гэхдээ хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс хаа сайгүй адилхан бэрхшээлтэй тулгардаг нь бодит үнэн.
Хөгжиж буй орнуудад хөдөлмөрийн насны хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн 80-90% нь ажилгүй байдаг бол аж үйлдвэржсэн орнуудад энэ тоо 50-70% байна. Харин манай улсад энэ тоо 20 орчим хувьтай байгаа юм.
Ихэнх өндөр хөгжилтэй орнуудад хөдөлмөрийн насны хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн албан ёсны ажилгүйдлийн түвшин энгийн хүмүүсийнхээс дор хаяж хоёр дахин их байдаг нь анхаарал татсаар байна..
Ази, Номхон далайн бүсэд хөгжлийн бэрхшээлтэй 370 сая хүн амьдарч байгаагийн 238 сая нь хөдөлмөрийн насны хүн байдаг аж. Гэхдээ тэдний ажилгүйдлийн түвшин нийт хүн амынхаас хоёр дахин их байдаг ажээ.
Харин Европын холбоонд ойролцоогоор 40 сая хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн байгаагийн 43-54 хувь нь хөдөлмөрийн насны хүмүүс байжээ. Эндээс үзэхэд дэлхийн хаана ч тэр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс ажилгүй байх магадлал бусад хүмүүсээс 2-3 дахин их байна.
Энэ чухам юунаас үүдэлтэй вэ гэсэн асуулт зүй ёсоор урган гарч ирнэ. Гол нь ажил олгогчид хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг ажиллах хүчний боломжит гишүүн гэж тооцдоггүйд л хамаг учир байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл бидний хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн талаарх хөндлөнгийн өрөөсгөл ойлголт яван явсаар хаа сайгүй ажлын байранд хөгжлийн бэрхшээлийг үл ойлгох, бүр эднийг хүлээн зөвшөөрөхийг хязгаарласан харанхуй мухарт хүргэж байна.
Гэтэл хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс ажиллах боломжгүй, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг ажлын байраар хангах нь өртөг өндөр тусдаг гэдэг нь ачиртаа зүгээр л дэмий яриа байдаг гэдгийг хөдөлмөр эрхэлж буй хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд бусдад үлгэрлэн харуулсаар л байна.
“Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн эрхийн тухай” НҮБ-ын конвенцийг Монгол Улс 2009 онд соёрхон баталсан бөгөөд энэхүү конвенцийн хэрэгжилтийн тайлангаа НҮБ-ын Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн хороогоор 2015 онд хэлэлцүүлсэн. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн хорооноос тус тайланг хэлэлцээд конвенцийн ерөнхий зарчим болон хүлээсэн үүргээ хууль эрх зүй, бодлогодоо тусгах шаардлагатай байгааг Монгол Улсын Засгийн газарт зөвлөмж болгосон юм.
Энэ дагуу Монгол Улсын Их Хурлаас 2016 онд шинээр баталсан Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай хууль нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг нийгмийн гишүүний хувьд үндсэн эрхээ эдэлж, хөгжих боломж олгосон суурь эрх зүйн баримт бичиг болсон.
Гэхдээ энэ хуулиар хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн эрхийг хуульчилж эрүүл мэнд, боловсрол, хөдөлмөр эрхлэлт, нийтийн тээвэр, зам, орон сууц, олон нийтийн барилга байгууламжийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх асуудлыг зохицуулсан ч өнөөдөр цаг үеийнхээ хэрэгцээ шаардлагыг бас л бүрэн дүүрэн хангаж чадахгүй байгаа юм.
Тиймээс энэ асуудлыг эрх зүйн орчныг шинэчлэх замаар шийдвэрлэхээс өөр гарц байхгүй байгаа юм.
Өөр нэг зайлшгүй анхаарах ёстой чухал зүйл бол хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн бэрхшээл нь тэдний бие организмд биш харин нийгэмдээ байгааг олон нийт ойлгох цаг үе иржээ.
2024 он хүртэл Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам ЖАЙКА-тай хамтран “Монгол Улсын хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн тогтолцоог бэхжүүлэх төсөл”-ийг хэрэгжүүлэхээр болсон.
Энэ төслийн хүрээнд эн түрүүнд хөгжлийн бэрхшээлтэй ажиллагсдыг чадавхжуулах, зөв ойлголтыг олон нийтэд түгээх тогтолцоог бүрдүүлэх, хүртээмжийн талаарх ойлголтыг олон нийтэд төлөвшүүлэхийг чухалчилж байна.
Өнөөдрийн байдлаар манай улс Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг аж ахуйн нэгж байгууллагад квот тогтоох болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хувиараа хөдөлмөр, аж ахуй эрхлэхийг дэмжих, тэднийг ажиллуулж буй ажил олгогчийг дэмжих гэсэн арга хэлбэрүүдээр дэмжиж байгаа.
Мөн Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт туссан “...тусгай хэрэгцээт хүүхдийг ердийн сургууль, цэцэрлэгт сурах, хөгжих боломжийг нэмэгдүүлэх, “...Тусгай хэрэгцээ /байнгын асаргаа шаардлагатай хөгжлийн бэрхшээл/-тэй 0-16 насны хүүхдээ асран ажил хөдөлмөр эрхэлж чадахгүй байгаа эх /эцэг/-ийн нийгмийн даатгалын шимтгэлийг төрөөс төлөх боломжоор хангах...” зорилтуудыг ажил хэрэг болгосноор хөжлийн бэрхшээлтэй иргэн бүрийг БЭРХШЭЭЛЭЭС БЭРХШЭЭХГҮЙ болгох төрийн бодлогын уурь тогтолцоо бүрдэнэ гэж үзэж байгаа юм. Тэдэнд БЭРХ БИШ ЭЭЛТЭЙ нийгмийг бүрдүүлэхэд би, чи, таны оролцоо, хүн чанар, чин сэтгэлийн зөв хандлага хамгаас чухал.
Өрөөл бусаддаа өндийх таяг, итгэл дүүрэн амьдрах сэтгэлийн хүч нь байцгаая.
Одоогоор сэтгэгдэл алга байна
