Монгол Улсын Засгийн газар Рио Тинто групптэй хийж буй хэлэлцээр яг л хэрсэн бух шиг зогсонги байдалд ороод байна. Хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулагдсанаас хойш бүхэл бүтэн 12 жил өнгөрсөн ч Монгол улс дорвитой ашиг хүртсэнгүй. Харин ч ирээдүйд өгөөж хүртэх биш улам өрд орох нөхцөл байдал үүссэнийг Рио Тинто ч өөрөө хүлээн зөвшөөрсөн. Тэд Засгийн газрыг далд уурхайн хөрөнгө оруулалтын хэтэрсэн зардлаас манайд оногдох өрийн хэсгээс 1,6 тэрбум ам долларыг тэглэж хуурах овжин санал тавьсан ч Засгийн газар хүлээж аваагүй. Монжих хонжих далдын хүсэлд хөтлөгдсөн тэд Английн арбитрын шүүхээр монголчуудыг айлгах гэж үзсэн ч арганд нь автаагүйд буруу харж уйлж суугаа.
Ядаж байхад Рио Тинтогийн жижиг хувьцаа эзэмшигчид олон улсад зарга үүсгэж тэдний эдийн засгийн эмзэг шархан дээр нь давс түрхэж буй.
Гэтэл дэлхийн зах зээл дээр зэсийн үнэ урьд хожид байгаагүй өндөр үнэд хүрч олз олох хорхойг нь улам гозолзуулж байгаа учраас тэд урьдынх шигээ хаяж явна, урд хөршид чинь зарж орхиод зугтаалаа гэсэн айдсын Пи Ар ч хийж төвдөхгүй байна.
Харин үүн дээр нь дөрөөлсөн манай хаширууд Оюу толгойн хэлэлцээрийг Засгийн газраа ганхуулахгүй авч үлдэх “дархлаа” болгож, өөлж шүүмжилсэн хэнийг ч болов Рио Тинтогийн гар хөл болгон муухай харагдуулах боломжийг ч сүйхээтэй ашиглаж сууна. Юутай ч “Оюу толгой” компанийн ТУЗ саяхан болсон ээлжит хурлаараа Оюу толгой төслийн 2022 оны 01 дүгээр сарын дунд хүртэлх санхүүжилтийг шийдвэрлэсэн. Тэгэхээр хөрөнгө оруулагч хийгээд Засгийн газар аль алин нь Оюу толгойн уурхайн үйл ажиллагааг зогсоохгүйгээр хэвийн үргэлжлүүлэх сонирхол байгаа нь сайн хэрэг.
Оюу толгойн анхны хөрөнгө оруулалт 5,1 тэрбум ам доллар байна гэж байснаа 7 тэрбум гаруй ам доллар болж зардлаа хэтрүүлэхэд монголчууд хүлцэнгүй хандсан. Харин анх Монголын талын хүртэх өгөөж 53 хувь буюу 30 гаруй тэрбум ам доллар гэж молиго үмхүүлж байгаад УИХ-аар нь тогтоол батлуулсан үгнээсээ буцаж харин ч эсрэгээр 20 гаруй тэрбум долларын өрөнд оруулах урхийг Дубайн төлөвлөгөө гэгчээр далимдуулан тавиад байсныг У.Хүрэлсүхийн ч, Л.Оюун-Эрдэнийн ч Засгийн газар зөвшөөрөөгүй.
Эрдэнэт үйлдвэрээс хэд дахин илүүг олборлож байгаа хэрнээ хэд дахин бага татвар төлдөг тэд мөнгөгүйгээр нь далимдуулж Монголын төр засгийг бойкотлодог урьдын арга нь өнөө үед нэг л явцгүй болсныг ойлгож эхлэж байх шиг. Гэтэл яг энэ цаг үед Сербид Рио Тинтог эсэргүүцсэн жагсаал ид болж байна. Белград болон Сербийн бусад хэд хэдэн хотын иргэд “Rio Tinto”-ийн литийн төслийг эсэргүүцэн жагсаж байгаа мэдээ гадны хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр ид цуурайтаж байна. Гэнэн Монголын “хулхин дээр цэцэг ургуулсан “ хуучин аргаа Сербид хэрэглэж Засгийн газраар нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдад давуу эрх олгосон хуулийн төсөл батлуулахаар зэхсэнийг иргэд нь ийнхүү эсэргүүцжээ.
Үндэстэн дамнасан “үлэг гүрвэл шиг үлэмж” корпораци болох “Rio Tinto” компани цахилгаан автомашины цэнэг хураагуур үйлдвэрлэх зорилгоор лити олборлох "Jadar" төслийг тус улсад хэрэгжүүлж байгаа юм. 2004 онд Сербид литийн асар их нөөц илрүүлсэн Рио Тинтогийн Jadar" төслийн эсрэг 100 мянга гаруй иргэн гарын үсэг зурж эсэргүүцлээ илэрхийлэн жагсаж байгаа гэх.
Хуучин соц орнуудыг зах зээлийн жам ёсыг мэдэхгүйгээр нь далимдуулан дэгээдээд сурчихсан Рио Тинто одоо хэрдээ хэрсүүжсэн, бас хэцүүхэн нөхөдтэй хэлэлцээний ширээний ард сууж буй гэдгээ ойлгох цаг ирж явна.
И.Буянжаргал
Одоогоор сэтгэгдэл алга байна
